De tuin is bedekt met een laag sneeuw en in het boompje bij de achterdeur zit kerstverlichting. Het is weer winter. Aan de sterrenhemel staat een aantal oude bekenden uit het winterseizoen. In deze blog de Andromeda Nevel en een bijzonder boek.

5 december 2010

Zie, de maan schijnt niet door de bomen vanavond. Daarom is het buiten lekker donker en zijn de sterren goed te zien. Wie om 21:00 recht naar boven kijkt in een donkere omgeving, of in een buitenwijk met behulp van een verrekijker, vindt daar na flink zoeken een vaag vlekje: de Andromeda Nevel. De aanwijzingen van astro-blog 5 en astro-blog 4 helpen u hem te vinden. De Andromeda Nevel is een sterrenstelsel, een groep van zo'n 100 miljard sterren, weten we nu. Er was een tijd, dat astronomen geen idee hadden wat die vage vlekjes waren. Filosoof Immanuel Kant veronderstelde al in de 18e eeuw dat elk vlekje een "eiland heelal" was, een universum op zich. Maar bewijzen kon hij het niet. Pas in de 19e eeuw toonde William Parsons door observatie aan dat Kant gelijk had. Daarvoor gebruikte hij een spiegeltelescoop met een spiegel van 72 inch, voor die tijd een gigantisch instrument.

De afgelopen eeuw is onze kennis van het heelal explosief gegroeid. We kijken niet alleen meer naar hemellichamen, we gaan er ook naartoe. Toch is deze mogelijkheid heel beperkt. Alleen onze eigen ster (de zon) en wat daar aan planeten en andere, kleinere steen- of ijsklompen omheen draait, kunnen op die manier worden onderzocht. De rest is honderdduizenden tot miljarden jaren reizen ver. We moeten het doen met het licht van sterren en sterrenstelsels. Gelukkig is daar een hoop aan te zien. Met behulp van een prisma of tralie kan licht in kleuren worden gesplitst. Aan die kleuren is te zien welke scheikundige elementen er op sterren voorkomen, hoe snel sterren bewegen en wat hun temperatuur is. Vrijwel alles wat we over het heelal weten komt uit de analyse van licht (spectrumanalyse).

De man die deze analysetechniek tot in de perfectie ontwikkelde en daarmee rond het begin van de 20e eeuw het terrein van de astrofysica (natuurkunde van sterren) openlegde was George Ellery Hale. Deze zoon van een industrieel uit de VS stichtte een aantal grote observatoria (Yerkes, Mount Wilson). Er bestaat een biografie van hem, die leest als een roman. Het leuke is dat zowel feiten uit z'n persoonlijk leven als astronomische ontdekkingen in het boek accuraat worden beschreven. Een aanrader voor het slapen gaan.

JdeH

Foto Andromeda Nevel: Boris Štromar