Astro-blog 50: Voor een bewolkte avond

De Melkweg, het stelsel van miljarden sterren waarvan de zon er één is, heeft "begeleiders", Magelhaense Wolken genaamd. Het zijn ideale objecten voor een bewolkte avond, omdat ze vanuit Nederland zowieso niet te zien zijn. Daarvoor staan ze te zuidelijk. De Magelhaense wolken zijn interessant genoeg om desondanks aandacht aan te besteden.

18 maart 2010

De Magelhaense Wolken zijn sterrenstelsels, net als onze Melkweg, maar dan kleiner. Dat ze geen deel uitmaken van onze Melkweg blijkt uit het feit dat ze ten opzichte van de Melkweg een snelheid van zo'n 480 m/s hebben. Ze staan op zo'n 180.000 lichtjaar(1) van onze Melkweg vandaan, relatief dichtbij vergeleken met bijvoorbeeld de Andromeda Nevel die op 2 miljoen lichtjaar van ons af staat, ruim 10 keer zo ver, dus. Beide Magelhaense Wolken zijn balk-spiraalstelsels, dat wil zeggen dat ze bestaan uit een balk-achtig middenstuk met spiraalvormige uitlopers. Vooral bij de Grote Magelhaense Wolk, het rechter object op bovenstaande foto, is dat duidelijk te zien.

De eerste die over grote Magelhaense Wolk schreef was de Persische geleerde Al-Sufi in de tiende eeuw. Hij noemde hem Al-Bakr, de Witte Os. De Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magelhaen was de eerste Europeaan die de wolken zag en ze gaan nu onder zijn naam door het leven, in tegenstelling tot veel sterren die hun vaak prachtige Arabische namen hebben behouden.

De Magelhaense wolken staan zo dichtbij, dat er met grote telescopen allerlei details, zoals nevels en sterrenhopen in te zien zijn. Het meest bijzonder wat dat betreft was de waarneming in 1987 van een supernova. Een supernova is een ster die aan het einde van z'n levensduur sterk uitzet en explodeert. Tijdens die laatste levensfase is de helderheid honderden malen zo groot als normaal, waardoor het lijkt alsof het om een nieuwe ster gaat. In feite is dus juist sprake van een hele oude ster. Supernovae zijn zeldzaam, en een supernova in een zo nabijgelegen stelsel is een buitenkansje om meer over dit verschijnsel aan de weet te komen. De inzet in bovenstaande foto laat de genoemde supernova zien. De heldere ring om de centrale ster bestaat uit door de explosie uitgeworpen materiaal.

JdeH

1) Een lichtjaar is de afstand die licht in een jaar aflegt. Licht heeft een snelheid van 300.000 km/s.

Foto credit: S. Brunier, ESO, Creative Commons Attribution 3.0 Unported Licence