Er zijn een paar dingen aan de hemel die u gewoon gezien móet hebben. Eén daarvan is de geringde planeet Saturnus.

19 maart 2009

Saturnus is met z'n ringen zo'n beetje het archetype van een hemellichaam. Sla een stripverhaal op dat over ruimtereizen gaat, en het ruimteschip is omringd door op z'n minst drie, vier kopieen van de geringde planeet. Saturnus is reusachtig, de inzet rechts onderaan toont de aarde op dezelfde schaal. De wonderlijke ringen van Saturnus bestaan uit rotsachtig puin en stof. Daarnaast cirkelen er 61 manen om de planeet. De grootste daarvan is Titan, een maan met een atmosfeer en meren van koolwaterstoffen. Saturnus bestaat, net als Jupiter, voor het overgrote deel uit gassen. In die kolkende gasmassa treden merkwaardige patronen op, waarvan de zeshoek op Saturnus' noordpool, getoond op de inzet rechts bovenaan, wel de vreemdste is. Een sluitende verklaring voor dit geometrische patroon is nog niet gevonden. Mogelijk is er sprake van een atmosferisch resonantieverschijnsel (staande golf).

De ringen van Saturnus zijn met het blote oog of met de meeste verrekijkers niet te zien. Beeldgestabiliseerde verrekijkers met een vergroting van 15x of meer laten een hint van de ringen zien als men de grootste lenzen (objectieven) voorziet van diafragma's. Dit zijn doppen met een rond gat erin geknipt van ca. 18mm doorsnede. Om de ringen echt goed te zien is een forse telescoop nodig, zoals die op publiekssterrenwachten staan. De schets op de inzet links bovenaan is gemaakt met zo'n telescoop. In het kader van het Internationale Jaar van de Astronomie is op non-profit basis een acceptabel, goedkoop telescoopje ontwikkeld, de Galileoscope (inzet links onderaan). Dit kijkertje, dat zelf in elkaar gezet dient te worden, is (afgaand op de specifikaties) in principe in staat de ringen van Saturnus te tonen. U moet hem dan wel op een fotostatief zetten. Wat uiteindelijk werkelijk de kwaliteit van dit kijkertje blijkt te zijn is even afwachten, maar de eerste berichten zijn hoopgevend. Voor alle duidelijkheid, meer dan een piepklein bolletje met een streepje erdoor moet u niet verwachten, de ringen staan namelijk op dit moment heel vlak ten opzichte van de aarde. Na in het najaar enige tijd geheel onzichtbaar geweest te zijn, zullen de ringen echter de komende jaren weer steeds verder open gaan. Piepklein blijft het geringde bolletje ook dan, maar onvergetelijk, als u het mij vraagt.

Zo vindt u Saturnus:

• Kijk om 22:00 uur 4 a 5 vuistbreedten op armlengte afstand boven de zuid-oostelijke horizon. Daar staat een enigszins gelig lichtpuntje, het helderste in z'n omgeving. Dit is Saturnus.
• De afstand tot de witachtige ster Regulus rechts ervan, die onderdeel uitmaakt van het met groene lijnen aangegeven sterrenbeeld Leeuw, is twee vuistbreedten.

Eenvoudig alternatief voor laat opblijvers:

• Kijk precies om middernacht recht naar het zuiden, dat is de plek waar de zon om 12:00 's middags stond. Op 4 a 5 vuistbreedten boven de horizon staat de planeet Saturnus, die eruit ziet als een geelachtige ster. Voor het verschil tussen een ster en een planeet zie echter astro-blog 1.
• Verwar Saturnus niet met oranje-gele heldere ster Arcturus, veel verder naar het oosten.

Begin juni verdwijnt Saturnus voorlopig van het toneel, om pas in november ogenschijnlijk ringloos weer terug te keren aan de ochtendhemel.

JdeH

Opmerking: Met de meeste telescopen die bij speelgoedwinkels of supermarkten te koop zijn, soms voor vele tientjes, staat u een ronduit teleurstellende ervaring te wachten, de misleidende foto's op de verpakking ten spijt. De ringen van Saturnus zult u er zeker niet mee zien. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.