Hebt u goede ogen? Dan kunt u op een donkere plek sterrenstelsel M81 (Bode's galaxy) zien. Het staat 113 x miljoen x miljoen x miljoen kilometer van u vandaan.

14 maart 2009

Een sterrenstelsel bestaat uit zo'n honderd miljard sterren en er zijn zo'n honderd miljard sterrenstelsels in het waarneembare heelal. Het waarneembare heelal is dat deel van het heelal waarvan het licht sinds het ontstaan ervan genoeg tijd heeft gehad om ons te bereiken(1). Vermoedelijk is het waarneembare heelal maar een kleine fractie van het totale heelal. Toch geeft dit alles me geen nietig gevoel, eerder vreugde er deel van uit te maken.

Op bovenstaande afbeelding ziet u sterrenstelsel M81 en sterrenstelsel M82, bijgenaamd de klapsigaar. Op kosmische schaal gezien staan ze bij elkaar in de buurt en ze voeren dan ook een gemeenschappelijke dans uit, gedirigeerd door de zwaartekracht. Ooit zullen ze samenvloeien tot één sterrenstelsel, maar voor die tijd zullen zich in beide stelsels onder invloed van het krachtenspel van deze dans vele nieuwe sterren hebben gevormd. Een deel daarvan zal vermoedelijk planeten hebben en op een deel van die planeten zullen omstandigheden heersen die in principe leven mogelijk maken. Zo heeft het kosmische van nu invloed op het alledaagse van de toekomst.

M81 en M82 zijn overigens allerminst de verste objecten die we met telescopen kunnen waarnemen, hun licht deed er 12 miljoen jaar over om ons te bereiken, voor sommige andere objecten is dat 12 miljard jaar. Het bijzondere is echter dat beide stelsels zelfs vanuit Nederland met eenvoudige middelen zoals een goede verrekijker te zien zijn.

Probeer het maar eens:

• Zoek op een goed heldere avond op een flink donkere plek rond middernacht het sterrenbeeld Grote Beer (Zie astro-blog 16)
• Trek de rode lijn, in de afbeelding van linker onderkant naar rechter bovenkant van de steelpan, met z'n eigen lengte door.
• Speur de plek waar u dan uitkomt, uitgebreid af met de verrekijker, tot u in uw beeldveld (ongeveer de rode cirkel in de afbeelding) ergens tussen de zwakke sterretjes twee volstrekt onooglijke kleine vlekjes ziet, eentje een beetje langwerpig, ze staan onder een hoek met elkaar. Dat zijn ze dus, M81 en M82, sterrenstelsels zoals onze melkweg, bestaande uit vele miljarden sterren. Van M81 ziet u alleen de heldere kern, een klein sterachtig neveltje.
• Op plekken in de wereld waar het echt donker is, is M81 voor sommige geoefende waarnemers zelfs met het blote oog te zien.

Kun u ze niet vinden? Het is ook niet eenvoudig ditmaal. Probeer het een andere keer nog eens, misschien op een nog donkerdere plek. Ondertussen wens ik u hoe dan ook veel plezier toe onder de sterrenhemel.

JdeH

(1) Hier lijkt een tegenstrijdigheid in te zitten: Als niets sneller kan gaan dan het licht kan het heelal na de oerknal toch nooit zo snel zijn uitgezet dat het licht van sommige delen niet bij ons kan komen? Deze redenering gaat echter uit van een intuitieve voorstelling van onveranderlijke, vlakke ruimte en tijd die voor onze alledaagse waarneming wel klopt maar op kosmische schaal niet.

Afbeelding gebaseerd op een foto van Markus Schopfer, licentie: Creative Commons