Even de natuur in? Kijk vanavond als het helder is, eens naar boven. Astro-blog houdt u op de hoogte van wat er zoal te zien is.

5 februari 2009

Als kind speelde ik elektronisch orgel, een in onbruik geraakt "modern" instrument. Eén keer per week had ik les, maar oefenen deed ik zelden. Ik jamde liever wat op het gehoor, voornamelijk op de witte toetsen. Als ik dat in het bijzijn van andere kinderen deed, was er altijd wel eentje die vroeg: "Ken je de vlooienmars?" Eh, nee, was dan mijn verlegen antwoord, want de vlooien sprongen voornamelijk op de zwarte toetsen en die waren onbekend terrein voor mij. Dertig jaar later had ik voor het eerst pianoles van een goede jazzpianist. Hij had nog geen vijf minuten nodig om het probleem te doorzien: "Weet je wat jij hebt? Zwarte toetsen vrees!". In een paar lessen was ik er voor altijd vanaf en heb me sindsdien altijd afgevraagd hoe ik zo lang stil heb kunnen staan voor een denkbeeldige hindernis. Maar de vlooienmars ken ik nog steeds niet.

Wat de vlooienmars is voor de muziek, is de poolster voor de nachthemel. Het is dan wel geen bijster boeiende ster, maar iedereen weet 'm nu eenmaal te vinden. U niet? Ssst, daar gaan we dan nu aan werken... Eerst even een misverstand de wereld uithelpen: De poolster is NIET de helderste ster. Dat is immers Sirius (zie astro-blog 15). De poolster, die zich graag aan laat spreken met het chique "Polaris", is een tamelijk onopvallend(1) sterretje, dat zijn bekendheid slechts dankt aan z'n positie aan de sterrenhemel. Haal u eens een globe voor de geest zoals die vroeger in het aardrijkskundelokaal stond. Door de polen loopt een as. Als je die as naar het noorden doortrekt, loopt hij vrijwel precies door de poolster. Draai de globe in gedachten rond z'n as. Een mier die op de globe zit, ziet alles om zich heen draaien behalve de as(2). Die blijft op z'n plaats, en daarmee ook de poolster, waar die as doorheen loopt.

Uit dit gedachtenexperiment blijken twee dingen:

• Wie op aarde in de richting van de poolster kijkt, kijkt naar het noorden.
• Alles aan de hemel lijkt te draaien, maar de poolster blijft op z'n plaats.

Dus als u de poolster eenmaal gevonden hebt, vanuit uw tuin of vanaf uw balkon of desnoods door het raam, staat hij daar ALTIJD, 's zomers, 's winters, 's nachts en overdag, ook al ziet u hem dan niet omdat de zon alles overstraalt.

Zo vindt u de poolster:

• Steek om 12:00 's middags in de zon een stokje rechtop tussen de stoeptegels en trek de schaduw over met een krijtje of potscherf. Die schaduw wijst nu precies naar het noorden.
• Kijk op een heldere avond precies in de richting van uw krijtstreep. Strek uw arm naar de horizon. Uw hand is dan ongeveer op ooghoogte, uw arm loopt enigszins schuin omhoog. Ga nu vanaf dat punt aan de horizon vijf vuistbreedtes naar boven. Daar staat Polaris.

Een andere manier is de volgende:

• Vind om ca. 22:00 uur aan de noord-oostelijke hemel het sterrenbeeld Grote Beer. Dit is de bekende steelpan, rechts in de illustratie met groene lijnen aangegeven. De hele steelpan, van de steelpunt tot het uiteinde van de pan, is ruim twee vuistbreedten groot.
• Trek nu in gedachten het uiteinde van de pan met vijf keer z'n eigen lengte door, zoals aangegeven met de rode lijn. Dan komt u bij Polaris, rood omcirkeld in de illustratie.
• Kijk en-passant ook nog even naar Mizar, de ster in de knik van de steel, ook rood omcirkeld. Als het goed donker is, ziet u dat er een klein sterretje vlakbij staat, het "ruitertje" Alcor. Wie Alcor met het blote oog kan zien, heeft goede ogen, zei men vroeger. Wie zoals ik verziend is, put daar echter weinig troost uit bij het lezen van de krant.

Ziezo, wat betreft de poolster bent u niet meer te foppen. U bent uitgenodigd in de volgende astro-blog de zojuist opgedane kennis praktisch toe te passen bij het correct plaatsen van een zelfgemaakte zonnewijzer.

JdeH

(1) De poolster is wel onopvallend, maar niet helemaal oninteressant. Het is namelijk een driedubbelster. De derde ster is slechts met de grootste professionele telescopen te zien.

(2) Denk eens aan een ritje in de draaimolen. Speeltuin en toeschouwers lijken om u heen te draaien, maar de as van de draaimolen staat stil ten opzichte van u, een prettig rustpunt voor wie duizelig wordt.

BELANGRIJK: Kijk NOOIT door een verrekijker of telescoop naar de zon. Dit kan tot ernstige en blijvende beschadiging van uw ogen leiden.