Even de natuur in? Kijk vanavond als het helder is, eens naar boven. Astro-blog houdt u op de hoogte van wat er zoal te zien is.

27 november 2008

De houdbaarheid van deze astro-blogs varieert. Als ze over sterren en nevels gaan, zijn ze na een millium nog steeds prima te gebruiken, mits men kijkt op ongeveer hetzelfde tijdstip, zo rond dezelfde datum. Gaan ze over planeten dan kunt u ze het beste binnen een week consumeren. De maan is een verhaal apart. Na iets minder dan een maand heeft hij een rondje om de aarde gemaakt en ziet hij er weer ongeveer hetzelfde uit. Sommige verschijnselen zijn zeldzaam. Op 8 juni 2004 schoof een klein zwart stipje voor de zon langs. Het was de planeet Venus, die dichter bij de zon z'n rondjes draait dan de aarde dat doet. Op 6 juni 2012 kunt u 's ochtends heel vroeg nog net het staartje van de herhaling zien. Daarna moet u tot 11 december 2117 wachten en er dan ook nog eens een eind voor reizen omdat het hier op het moment van de Venus-overgang nacht is.

Het woord planeet komt van het Griekse woord "planetos", dat zwerver betekent. "Zwerfsterren" werden ze vroeger genoemd, ook al zijn het geen sterren (zie astro-blog 1 voor het verschil). Ze bewegen zich vanaf de aarde gezien in vreemde banen aan het firmament, die nog het meeste doen denken aan de krullen van een kado-lint. Het is aan de schijnbaar warrige bewegingen van de planeten te danken dat de aarde van z'n troon werd gestoten als centrum van het heelal. Als je de zon als vast uitzichtspunt neemt, worden de banen in plaats van ingewikkelde pijpenkrullen simpele ellipsen. Lange tijd heb ik gedacht dat het maar net was hoe je dat bekijkt. De planeetbanen worden er wel ingewikkeld van, maar als ik wil kan ik de aarde, of desnoods mezelf, best als centrum van het heelal beschouwen. Als u wel eens met de auto scherp door de bocht gaat, weet u dat dat niet klopt. Ook met een blinddoek om weet u dat de auto een bocht maakt (alleen uitproberen als u niet de bestuurder bent). Als onze zintuigen nauwkeurig genoeg waren zouden we verschil voelen tussen stilstaan en eens per jaar om de zon draaien, nog afgezien van het dagelijkse rondje van de aarde om haar eigen as.

In astro-blog 1 ging het over Jupiter. Venus was toen nog in geen velden of wegen te bekennen. Inmiddels is de liefdesgodin de oppergod aan de hemel dicht genaderd.

• Zoek een waarnemingsplek met vrij uitzicht op de zuidelijke horizon.
• Kijk, indien u in de gelegenheid bent, overdag om ca 14:00 uur waar de zon vanaf die plek gezien staat en onthoud de richting.
• Kijk vanaf 17:00 opnieuw in dezelfde richting (vrijwel in het zuiden, iets naar het westen) en wacht tot het net donker genoeg is om te zien wat u zoekt. Trek er wat tijd voor uit.
• U ziet dan laag aan de hemel twee opvallend heldere, sterachtige lichtpunten aan de hemel staan.
• Het bovenste hemellicht is Jupiter, het onderste is Venus. Venus is de helderste van de twee.
• Elke dag staan ze een beetje dichter bij elkaar. Op 1 december wordt de minimale (schijnbare) afstand bereikt.
• Op die datum schuift ook nog eens de smalle maansikkel voor Venus langs.

Venus en Jupiter vormen een schitterend paar. Ze lijken voor elkaar geschapen. Een hele leuke manier om erachter te komen dat ze in werkelijkheid niet zo "close" zijn, is het maken van een planetenmodel (schaal 1 op 10 miljard) in het park. Vooral met kinderen is dit een groot succes (ervaring). Maar eerlijk gezegd was ik zelf, toen ik het voor het eerst probeerde, ook verbaasd over de grootte-verhoudingen. Het zonnestelsel is véél groter en vooral leger dan ik in gedachten had. Onderstaand is beschreven hoe u zo'n planetenmodel maakt.

Benodigdheden:

• Wat hompjes plastic "klei", een paar spelden met kleine en grote koppen en wat spijkers van ca 3 cm lang.
• Verf, rood, geel en blauw (door mengen ook groen, bruin en oranje). Acrylverf werkt het prettigst en spoelt er niet af als het regent.
• Een oud balletje, liefst iets groter dan een tennisbal, wat oude lappen of keukenrolpapier, een geel keukendoekje en een doorzichtig boterhamzakje.
• Een platte plastic- of metalen ring met een buitendoorsnede van ca 2,5 cm en een gat niet groter dan 1 cm.
• Watervast tape ("duct tape"), 8 sluitstrips van vuilniszakken en een stukje stevig ijzerdraad
• Een velletje plastic of karton en een balpoint of watervaste viltstift om 8 labeltjes te maken.
• 9 dunne bamboestokken, elk 120 cm lang.
• Een flink park.

• De zon maakt als u volgt. Prik het ijzerdraad in het balletje (dit is GEEN kinderwerk, kijk uit voor uw vingers, boor evt. eerst een gaatje). Wikkel daarna om het balletje net zolang oude lappen of keukenrolpapier tot het geheel een doorsnede heeft van 14 cm. De volgende laag wordt het gele keukendoekje. Daarna komt het boterhamzakje om te voorkomen dat u straks een doorweekte homp mee terug naar huis moet nemen. Bevestig het geheel op een bamboestok door de ijzerdraad en de uitstekende "tuit" van lappen/papier/plastic met watervast tape aan de stok vast te wikkelen (zie foto).
• Mercurius is een speld met een kop van ongeveer 0,5 mm. Verf de kop bruin.
• Venus is een speld met een kop van ongeveer 1,2 mm. Verf de kop oranje.
• De aarde is een speld met een kop van ongeveer 1,3 mm. Verf de kop blauw.
• Mars is een speld met een kop van ongeveer 0,7 mm. Verf de kop rood.
• Jupiter is een bolletje klei met een doorsnede van 1,4 cm om de kop van een spijker. Verf het bolletje roodbruin, met een rode stip aan de zijkant (rode vlek, zie astro-blog 1).
• Saturnus is een bolletje klei met een doorsnede van 1,2 cm om de kop van een spijker, in de metalen ring gedrukt (zie foto). Verf het bolletje geelbruin.
• Uranus is een bolletje klei met een doorsnede van 0,5 cm om de kop van een spijker. Verf het bolletje groen.
• Neptunus is een bolletje klei met een doorsnede vam 0,5 cm om de kop van een spijker. Verf het bolletje blauw.
• Laat de klei goed uitharden bij de verwarming.
• Bevestig elke planeet op een bamboestok, door het smalle deel van speld of spijker met watervast tape op de stok vast te wikkelen.
• Geef elke planeet een labeltje met z'n naam, dat u vastmaakt aan de bamboestok met een sluitstrip van een vuilniszak.

• Zoek een groot grasveld of een lang, recht pad. U hebt minimaal 450 strekkende meter nodig. 1 m is ongeveer 1 stevige stap van een volwassene.
• Aan het begin plant u de zon in de grond. Tel uw stappen vanaf de zon, en blijf bij de planeten doortellen zonder opnieuw op 0 te beginnen.
• Mercurius komt bij stap 6.
• Venus komt bij stap 11.
• De aarde komt bij stap 15. Kijk eens vanaf die plek naar het model van de zon. Zo groot lijkt de echte zon vanaf de aarde gezien ongeveer.
• Mars komt bij stap 23.
• Jupiter komt bij stap 78. Niet echt in de buurt van Venus, dus. Maar als beide planeten, al draaiend om de zon, gezien vanaf de aarde in elkaars verlengde staan, kan het wel zo lijken.
• Saturnus komt bij stap 143 (!). Probeer eens vanaf de model-aarde met een verrekijker de ring te zien. Dit lukt waarschijnlijk niet, tenzij de kijker minimaal 15x vergroot.
• Uranus komt bij stap 287 (!)
• Neptunus komt bij stap 450 (!!)

Kijk aangekomen bij Neptunus nog eens terug naar de zon. Een onbetekenende stip in de verte. Toch is het die verre stip die Neptunus in z'n baan gevangen houdt. Werking op afstand. De zwaartekracht, weet ik. Maar of ik het ook begrijp... Waarom zijn de dingen eigenlijk zoals ze zijn?

JdeH

BELANGRIJK: Kijk NOOIT door een verrekijker of telescoop naar de zon. Dit kan tot ernstige en blijvende beschadiging van uw ogen leiden.